Święta Wielkanocne 2022. Kiedy wypadają? Tradycja, symbole, tradycyjne potrawy

Data Świąt Wielkanocnych związana jest z fazami Księżyca. Oblicza się ją według pierwszej wiosennej pełni, która przypada po astronomicznej wiośnie (20 marca).

Sama Wielkanoc to dzień upamiętniający zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Chrześcijanie wierzą, że miało to miejsce w noc między Wielką Sobotą a Wielką Niedzielą. Dla chrześcijan również ważnym odniesieniem do datowania Wielkanocy jest fakt, że śmierć Jezusa miała miejsce na trzy dni przed żydowskim świętem Paschy w miesiącu nisan. Ten dzień określany jest jako Wielki Piątek.

W roku 2022 Święta Wielkanocne przypadają na 17 kwietnia (niedziela) i 18 kwietnia (lany poniedziałek).

Sobór powszechny z 325 roku ustalił, że obchody Wielkanocy powinny następować w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Pewną trudnością dla ówczesnych kapłanów było przełożenie żydowskiego kalendarza opartego na fazach Księżyca na słoneczny kalendarz juliański. Natomiast w XVI papież Grzegorz XIII wprowadził nową miarę czasu, później nazwaną kalendarzem gregoriańskim. A to ponownie miało mieć przełożenie na zmianę daty obchodów Wielkanocy.

Na Kaszubach w powiecie kartuskim znany jest zwyczaj chowania żuru. Właśnie ta pyszna zupa na bazie zakwasu utożsamiana jest na Kaszubach z Wielkim Postem. Danie to było głównym postnym posiłkiem. Wspomniane chowanie żuru było rodzajem ostentacyjnego spaceru z garnkiem zupy, który następnie był rozbijany na plecach ochotnika lub o ziemię.

W „Opisie obyczajów za panowania Augusta III” ks. Jędrzej Kitowicz dzielił się obserwacją obrzędu praktykowanego w Wielki Piątek:

„Żur wynosili z kuchni jako już dłużej niepotrzebny, co było sidłem dla zwiedzenia jakiego prostaka. Namówili go, żeby garnek z żurem w kawale sieci wziął na plecy i niósł go tak, albo na głowie trzymając kwidem [tzn. niby] do pogrzebu; za niosącym frant jeden szedł z rydlem, mający kopać dół żurowi i w nim go pochować. Gdy się wyprowadzili z kuchni na dziedziniec, ów, co szedł z rydlem, uderzył w garnek, a żur natychmiast oblał niosącego i sprawił śmiech asystującym temu zmyślonemu pogrzebowi żurowemu i patrzącym na niego.”

Wielka Sobota tradycyjnie rozpoczynała się obrzędem poświęcenia pokarmów. Szczególne miejsce w koszyczku ze święconką mają jajka. Symbolizują one nowe życie, odrodzenie, a w czasach pogańskich używano ich do odstraszania złych mocy.

W trakcie obrzędów magicznych korzystano z jajek barwionych na różne kolory. Zwyczaj malowania jajek sięga aż średniowiecza i był praktykowany przez wszystkich Słowian. Następnie w Wielką Sobotę po wieczornej liturgii, poświęceniu wody, ognia i uroczystym biciu w dzwon zaczynano radosne świętowanie Wielkanocy. W niektórych domach zwyczaj ten przeniesiono na poranek wielkanocny, po mszy rezurekcyjnej. Wtedy też rozpoczynano śniadanie wielkanocne przez dzielenie się poświęconymi pokarmami.

W tym roku przypada 18 kwietnia. Jego tradycja wiąże się ze zwyczajami Słowian, którzy cieszyli się z odejścia zimy i przyjścia wiosny. Śmigus i dyngus początkowo były odrębnymi obyczajami, które z czasem się na siebie nałożyły. Pierwszy z nich polegał na symbolicznym biciu witkami wierzby lub palmami po nogach i oblewaniu się zimną wodą - symbol wiosennego oczyszczenia. Dyngus, czyli zwyczaj dyngusowania (dyngowania) - wiązał się z odwiedzaniem rodziny i znajomych w domach i możliwością wykupienia się pisankami od podwójnego oblania. Oblewanie się wodą miało sprzyjać płodności, a oblewane były przede wszystkim panny na wydaniu.

W Wielką Sobotę zwyczajowo idziemy do kościoła na obrzęd poświęcenia pokarmów. Najczęściej niesiemy wiklinowe koszyki, ozdabiane barwinkiem, kolorowymi wstążkami, tasiemkami i przykryte białą serwetką. Wśród poświęconego jedzenia powinny się znaleźć:

• ugotowane na twardo jajka – symbol odradzającego się życia, a także płodności
• korzeń chrzanu – symbol siły i „wypalania” tego, co złe
• ziarna czarnego pieprzu – symbol gorzki ziół w tradycji żydowskiej
• sól – symbol prawdy i oczyszczenia
• ciasto (najczęściej baba drożdżowa) – metafora obfitości, dostatku oraz doskonałości
• chleb – symbol ciała Chrystusa
• kiełbasa lub wędlina – symbol dostatku, zdrowia i pomyślności

Ponadto często umieszcza się wodę w małym słoiku jako symbol oczyszczenia oraz baranek cukrowy lub z ciasta oznaczający zwycięstwo życia nad śmiercią. Częstym nieobowiązkowym dodatkiem jest twaróg i masło, który symbolizują dostatek.

Wśród tradycyjnych zup serwowanych na śniadanie wielkanocne podawane są:

• żurek,
• barszcz biały,
• zupa chrzanowa.

Żurek i barszcz biały to zupy robione na naturalnym zakwasie. Tym, co te zupy różni, jest przede wszystkim rodzaj użytej mąki. Zakwas na barszcz biały przyrządzany jest na bazie mąki pszennej, natomiast na żurek na mące razowej żytniej. Tradycyjnie zupa podawana była z białą kiełbasą, która gotowana była tuż przed podaniem.

Obowiązkowo na stole wielkanocnym powinien znaleźć się pasztet z królika lub dziczyzny. W ostatnich latach coraz częściej sięga się po wegetariański przepis na pasztet z soczewicy. Zastanawiając się, co podać na Wielkanoc do jedzenia, warto zajrzeć do tradycyjnych receptur naszych mam i babć. Właśnie tam można zobaczyć receptury na sos tatarski, ćwikłę i sałatkę jarzynową.

Jakie ciasta na Wielkanoc?

Poza wszystkimi wymienionymi wyżej potrawami na stole wielkanocnym królują wypieki. Nie może zabraknąć:

• puszystych bab drożdżowych,
• serników (zobacz, jak zrobić w domu twaróg na sernik),
• mniejszych babek wielkanocnych,
• mazurków.

W wielu domach przygotowuje się wielkanocne mazurki na kruchym spodzie. Można ozdobić je migdałami, masą kajmakową lub czekoladą. W dawnych czasach mazurki ozdabiane były nawet baziami, które nawiązywały do początku wiosny.

Kliknij w zdjęcie, żeby przejść do galerii

Źródło:
1. „Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych”, Wydawnictwo Naukowe PWN 2005
2. Kraszanki od zająca i pogrzeb żuru. Wielkanoc na Kaszubach - culture.pl
3. Wielkanocne obyczaje - culture.pl

Zobacz inne tematy kulinarne ze Strony Kuchni: