Księga skarg i zażaleń w PRL-u. Kasjerka robiła manikurę, parówki wyparowały, a klient musi się wyszumieć. Zobacz wpisy z ksiąg

Pierwotny zamysł miał służyć handlowi. Klienci mieli mieć okazję, by swobodnie wyrażać opinię na temat zaopatrzenia i obsługi sklepów, a sprzedawcy tłumaczyć na bieżąco sytuację w sklepie. W praktyce władza znalazła kolejny sposób na inwigilację obywateli. W 1950 roku Rada Państwa, Komitet Centralny PZPR i Rada Ministrów wprowadziły uchwałę dotyczącą należytego rozpatrywania zażaleń i wniosków obywateli. W 1960 roku wpisano ją do kodeksu postępowania administracyjnego jako księgę skarg i wniosków.

W sierpniu 1980 roku, w czasie strajków w Stoczni Gdańskiej, spowodowanych między innymi pustkami na sklepowych półkach i drożyzną, rząd Edwarda Gierka wdrożył nową uchwałę dotyczącą ksiąg skarg i zażaleń. Od tej pory takie książki powinny być:

• w każdej placówce,
• w miejscu widocznym,
• swobodnie dostępne dla osób zamierzających dokonać wpisu.

Od tego czasu wnioski były ściśle analizowane przez przedstawicieli władzy, a sprzedawcy musieli odpowiedzieć na każdą skargę. Z perspektywy czasu dziś wiele odpowiedzi ocenia się jako zabawne, ale wtedy brzmiały arogancko lub co najmniej wymijająco.

Sprzedawcy nie lubili negatywnych uwag, które skutkowały np. obniżką wynagrodzenia, naganą lub zewnętrzną kontrolą. Wielu z nich chciało zapobiec potrąceniu premii, dlatego prosiło rodzinę i znajomych o wpisywanie pochwał za pracę w sklepie. Niekiedy członkowie rodziny mieli łagodzić rodzący się konflikt, dlatego dopisywali swoje komentarze do uwag innych klientów. Dzięki temu zdarzenie mogło lepiej wyglądać w oczach kontrolera.

W niedawno wydanej książce „Ślepa kuchnia. Jedzenie i ideologia w PRL” Monika Milewska pochyliła się nad fenomenem księgi skarg i zażaleń. Księga miała pokazywać, czego aktualnie brakowało klientom, aby sukcesywnie uzupełniać asortyment. W praktyce stawała się narzędziem, które fabrykowało pochwały, aby sprzedawcy dostawali premię za uprzejme obsługiwanie klientów. Szczególnie, że wtedy nie było możliwości weryfikowania wpisów. Autorka książki dodała, że w latach 60. XX wieku „pojawiały się skargi na niski poziom obsługi kelnerskiej oraz słabe zaopatrzenie w niektóre towary, w szczególności jarzyny i ryby”.

- Polakom nie wolno krytykować niewydolności systemu, można za to do woli śmiać się z jednostkowych, oddolnych zaniedbań w handlu i gastronomii. Cenzura przymyka przecież oko na słynny skecz w wykonaniu Jana Kobuszewskiego „Skarga” z 1972 roku, w którym bohater, namiętnie wpisujący się do „książki życzeń i zażaleń” pewnego sklepu spożywczego (wiecznie nieświeży chleb, śmierdzący salceson, kiełbasa z trocinami), za każdym razem otrzymuje identyczną, uprzejmą, ale zupełnie nieadekwatną do zmieniających się okoliczności odpowiedź kierownika sklepu, który ewidentnie wszelkie skargi klientów ma za nic – pisała Milewska.

Księga skarg i zażaleń należy dzisiaj do historycznych dokumentów, które pokazują ówczesne, niełatwe czasy. Dla młodego pokolenia to relikt przeszłości. Z jednej strony księgi przedstawiają bezradność społeczeństwa wobec skostniałej władzy, z drugiej są pamiątką smutnej rzeczywistości.

Źródło:

• „Ślepa kuchnia. Jedzenie i ideologia w PRL”, Monika Milewska, Państwowy Instytut Wydawniczy,
• treść wpisów z ksiąg skarg i wniosków pochodzi z wystawy stałej Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku.

Zobacz inne tematy kulinarne ze Strony Kuchni: